Elfriede Jelinek
De Pianiste
Op basis van de samenwerking met de componiste Patricia Jünger ontstond de roman Die Klavierspielerin (1983). De verfilming van dit boek met Isabel Huppert in de hoofdrol door Michael Haneke is meervoudig bekroond.In haar scherpe beelden beschrijft Elfriede Jelinek een beschadigd leven, waarvan het meest schrikwekkende misschien de herkenbaarheid is. Een beeldende, met vaart geschreven roman, waarin op bijna sarcastische wijze een psychogram ontstaat van een jonge vrouw die gevangen zit in een door haar moeder en haarzelf gesponnen web van frustraties, waar ze niet onbeschadigd uit los kan komen. De wat ‚perverse’ beleving van de seksualiteit wordt op psychologisch aanvaardbare wijze begrijpelijk gemaakt. Elfriede Jelinek is een Oostenrijkse schrijfster, geboren op 20 oktober 1946 te Mürzzuschlag in de deelstaat Steiermark (Stiermarken). Haar vader is van Tsjechisch-Joodse origine, haar moeder komt uit een gegoede familie uit Wenen. Nog tijdens haar schooltijd begon ze in 1960 orgel, blokfluit en compositie aan het Wiener Konservatorium te studeren. Bij haar vader Friedrich Jelinek, die vóór 1945 als chemicus onderzoek deed voor de militaire dienst en daardoor behoorlijk gespaard bleef van antisemitische vervolging, brak in de vroege jaren vijftig een psychische ziekte uit. Vanaf 1964 studeerde Elfriede Jelinek theater en kunstgeschiedenis aan de universiteit van Wenen. Omdat ze in een kritische psychische toestand verkeerde, moest ze haar studie na enkele semesters weer afbreken; in die tijd ontstonden haar eerste gedichten. In 1967 verscheen haar eerste werk in druk, de gedichtenbundel „Lisa's Schatten”. Elfriede Jelinek bracht 1968 in complete isolatie door, ze kwam het gehele jaar het ouderlijk huis niet uit. Haar vader overleed in 1969 in een psychiatrische kliniek. Na 1969 was Elfriede Jelinek actief in de studentenbeweging en in literatuurdiscussies rond het tijdschrift „Manuskripte”. In 1971 maakte zij haar orgelstudie aan het Wiener Konservatorium af met ‚sehr gutem Erfolg’. Ze begon met het schrijven van hoorspelen – „Wenn Die Sonne Sinkt Ist Für Manche Schon Büroschluß” werd in 1974 door het dagblad „Die Presse” uitgeroepen tot het meest succesvolle hoorspel van het jaar. Vervolgens verbleef zij in Berlijn (1972) en Rome (1973). Sinds 1974 is Elfriede Jelinek met Gottfried Hüngsberg getrouwd. Hij werd in de jaren zestig tot de kring rond Rainer Werner Faßbinder gerekend. In 1974 trad ze toe tot de Oostenrijkse communistische partij. Naast het schrijven van hoorspelen begon Elfriede Jelinek ook te vertalen, b. v. Thomas Pynchon's „Die Enden der Parabel” (1976). Het draaiboek „Die Ausgesperrten” (naar de gelijknamige in 1980 verschenen roman) werd in 1982 verfilmd; vervolgens schreef Elfriede Jelinek poëtologische essays. Vertalingen (van o. a. Georges Feydeau en Eugène Labiche) ontstonden. In 1990 schreef Jelinek naar aanleiding van Ingeborg Bachmann's „Malina” een draaiboek voor een film (samen met Werner Schroeter). In 1991 verliet ze de KPÖ - samen met de twee partijvoorzitters Susanne Sohn en Walter Silbermayer. Elfriede Jelinek schrijft voornamelijk romans en toneelstukken. Zij wordt gerekend tot de belangrijkste moderne Oostenrijkse schrijvers. Haar meer bekende werken zijn de romans „Die Liebhaberinnen” (1975), „Die Klavierspielerin” (1983) & „Lust” (1989). Zij ontving verschillende literaire prijzen. In 2004 werd haar de Nobelprijs voor de Literatuur toegekend „for her musical flow of voices and counter-voices in novels and plays that with extraordinary linguistic zeal reveal the absurdity of society's clichés and their subjugating power”. Hoewel men over Elfriede Jelinek's geëngageerd schrijven veel zou kunnen zeggen, zijn haar teksten niet tot dit engagement beperkt. Zo is het vanzelfsprekend geworden haar werk antikapitalistisch, anti-idyllisch en antipornografisch te noemen. Maar dit zegt weinig over de manier waarop Jelinek's teksten een aanklacht zijn. Een van de opvallendste stijlmiddelen is het gebruik van citaten. Deze worden in zekere zin als bewijsmateriaal in de tekst ingepast. Op die manier vindt men Richard Staberl Nimmerrichter (redacteur van Die Kronenzeitung), sportcommentatoren, spreekwoorden en Heidegger in de tekst geïntegreerd. Een niet minder treffend middel is de woordspeling waardoor de teksten — zoals Jelinek zelf beklemtoont — komisch overkomen. Het banale (van het gezag, de seksualiteit of de zucht naar geld) wordt op die manier blootgelegd. Alleen de meest banale mop is tegen de trivialiteit van het alledaagse opgewassen – het werkt overeenkomstig de structuur van een stationsroman, zoals Jelinek in haar analyse van Michael in „Infantilgesellschaft” toont. In het werk van Elfriede Jelinek wordt de precisie van het woord een middel van kritiek voor het kwetsbare ik. Jelinek's affiniteit met schrijvers als Robert Walser en Paul Celan lijkt dit te bevestigen. Elfriede Jelinek woont — nadat ze kort twijfelde het zwart-blauw geregeerde Oostenrijk te verlaten — o. a. weer in Wenen.Het verhaal
Wenen, een negentiende-eeuwse woonwijk in verval. ‚Een geliefde buurt wat moorden betreft’ maar verder keurig. Na een mislukte solistencarrière pianolerares geworden woont de 36-jarige Erika Kohut hier in een verstikkende symbiose met haar moeder, die haar tegenover derden op een voetstuk plaatst, maar privé bevoogdt en onderdrukt. Op weg naar huis bezoekt ze peepshows, 's-nachts bespiedt ze hoeren bij hun werk. Ze blijft er schijnbaar gevoelloos onder. Dan verschijnt de 18-jarige Walter Klemmer ten tonele en is het afgelopen met Erika's rust. Haar leerling wordt verliefd op haar en ze geeft toe aan haar seksuele fantasieën. Na de eerste onhandige seksuele verkenningen in een bezemkast neemt Erika Kohut de regie in handen waarbij ze hem op vernederende wijze haar wil oplegt. Ze schrijft Walter Klemmer een brief waarin ze hem precies vertelt hoe hij haar moet vernederen. Hij beantwoordt haar gevoelens met banaal geweld en laat haar op de vloer van haar kamer achter.
Een reactie posten: